Polskie regulacje prawne związane z planowaniem energetycznym

Skrót publikacji dostępnej pod adresem: http://sdrv.ms/16Xt2UI

Piotr Ciepiela, Instytut Ekonomii Środowiska.

Regulacje prawne mające wpływ na planowanie energetyczne w Polsce można znaleźć w ponad dwudziestu aktach prawnych lub projektach aktów prawnych. Celem niniejszego opracowania jest stworzenie kompendium, które zestawi je wspólnie w formie tabelarycznej.

Proces planowania energetycznego jest zgodnie z założeniami aktualnie obowiązujących przepisów realizowany przede wszystkim na szczeblu gminnym. Dodatkowo w pewnym zakresie uczestniczy w nim także samorząd województwa. Z kolei ze strony administracji rządowej biorą w nim udział wojewodowie oraz Minister Gospodarki, a przysługujące tym podmiotom kompetencje mają charakter nadzorczy i koordynacyjny. Na planowanie energetyczne ma również wpływ działalność przedsiębiorstw energetycznych.

Gmina

Planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy należy do zadań własnych gminy. Inicjatywa w zakresie przygotowania dokumentów dotyczących planowania energetycznego należy do organu wykonawczego gminy. To wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest zgodnie z przepisami ustawy Prawo energetyczne odpowiedzialny za opracowanie projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Ustawa określa częstotliwość sporządzania projektu założeń (co najmniej na okres 15 lat) i jego aktualizacji (co 3 lata) oraz wymienia elementy, które powinien zawierać. Projekt założeń musi być opracowany dla terenu całej gminy (kompleksowość w wymiarze terytorialnym) oraz odnosić się jednocześnie do wszystkich trzech nośników energii – ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych (kompleksowość w wymiarze przedmiotowym). Projekt podlega opiniowaniu przez samorząd województwa, istnieje także obowiązek wyłożenia go do publicznego wglądu, co ma pozwolić osobom i jednostkom organizacyjnym zainteresowanym zaopatrzeniem w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy na składanie do niego wniosków, zastrzeżeń i uwag. Po zakończeniu okresu tych konsultacji, projekt założeń trafia do rady gminy, która uchwala go jako założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe.

W sytuacji, w której plany rozwoju przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji uchwalonych przez radę gminy założeń, ustawa zobowiązuje wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do opracowania projektu planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, który ma być opracowany na podstawie założeń i musi być z nimi zgodny. W przeciwieństwie do projektu założeń, projekt planu zaopatrzenia może być opracowany również dla części obszaru gminy. Plan zaopatrzenia uchwala rada gminy.

Cały proces planowania energetycznego w gminie można prześledzić na poniższym schemacie:

Do pozostałych obowiązków i uprawnień w zakresie planowania energetycznego organów na szczeblu gminnym należą:

-   uchwalenie pierwszych założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe lub ich aktualizacja najpóźniej do 11 marca 2012 r. (dwa lata od wejścia w życie nakładającej ten obowiązek ustawy z 8 stycznia 2010 r. nowelizującej Prawo energetyczne),

-   przedłożenie wojewodzie przez wójta uchwał rady gminy w sprawie przyjęcia założeń albo planu zaopatrzenia w ciągu 7 dni od dnia ich podjęcia,

-   współpraca z samorządem województwa w zakresie formułowania regionalnej polityki energetycznej omawianej w strategii rozwoju województwa,

-   udostępnianie informacji publicznej w zakresie realizacji zadań publicznych,

-   pełnienie wzorcowej roli w procesie poprawy efektywności energetycznej przy realizacji zadań publicznych,

-   przeprowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w celu wyboru sprzedawcy energii, jeśli wartość zamówienia przekracza 14 000 euro,

-   możliwość powierzenia wykonywania zadań z zakresu gospodarki komunalnej w trybie partnerstwa publiczno-prywatnego,

-   możliwość zawierania umów z przedsiębiorstwami energetycznymi, których przedmiotem będzie realizacja planu zaopatrzenia uchwalonego przez radę gminy (ale nie jego opracowanie).

Województwo

Kompetencje w zakresie planowania energetycznego nie są realizowane przez żaden organ na szczeblu powiatu. Z kolei uprawnienia i obowiązki organów na szczeblu wojewódzkim zostały ograniczone do opiniowania w zakresie koordynacji współpracy z innymi gminami przez samorząd województwa opracowanego przez organ wykonawczy gminy projektu założeń do planu zaopatrzenia, a także badania zgodności z polityką energetyczną państwa planów zaopatrzenia w energię i paliwa (czyli dokumentów opracowywanych w sytuacji, w której plany rozwoju przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji uchwalonych wcześniej w gminie założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe).

Administracja rządowa

Spośród aparatu administracji rządowej w proces planowania energetycznego są zaangażowani Minister Gospodarki oraz wojewodowie. Zapisami ustawy – Prawo energetyczne zostali oni zobowiązani do współdziałania z samorządami terytorialnymi w sprawach planowania i realizacji systemów zaopatrzenia w paliwa i energię. Dodatkowo właściwy wojewoda sprawuje nadzór nad działaniami samorządu terytorialnego przez badanie zgodności z prawem uchwalanych przez radę gminy projektu założeń do planu zaopatrzenia oraz planu zaopatrzenia.

Przedsiębiorstwa energetyczne

Udział przedsiębiorstw energetycznych w procesie planowania energetycznego przyjmuje różne formy. Przede wszystkim przedsiębiorstwa te są zobowiązane zapisami ustawy – Prawo energetyczne do sporządzania planów rozwoju w zakresie zaspokojenia obecnego i przyszłego zapotrzebowania na paliwa gazowe lub energię, które to plany muszą potem udostępnić organowi wykonawczemu gminy razem z propozycjami koniecznymi do opracowania przez wójta, burmistrza czy prezydenta miasta projektu założeń. Udostępnienie powinno następować bezpłatnie, ale jego forma, miejsce i termin nie zostały określone, nie przewidziano również w ustawie sankcji za niedopełnienie tego obowiązku. Ustawa określa też w formie otwartego katalogu elementy treści planu. Oprócz tego przedsiębiorstwa energetyczne powinny składać organom gminnym propozycje konieczne do opracowania projektu założeń. Mogą one dotyczyć wszystkich elementów treści projektu.^[1] Przedsiębiorstwa energetyczne mogą również zawierać z gminami umowy, których przedmiotem będzie realizacja planu zaopatrzenia uchwalonego przez radę gminy. Taka umowa nie może jednak dotyczyć tworzenia projektu planu. Innym obowiązkiem przedsiębiorstw energetycznych (wymienia się tu przedsiębiorcę lub kierownika przedsiębiorstwa energetycznego, gdyż czyn zabroniony może być popełniony tylko przez osobę fizyczną) jest powstrzymanie się od działań niezgodnych z planem zaopatrzenia pod sankcją wymierzenia kary pieniężnej.

Planowane zmiany w aktualnie obowiązujących przepisach

Aktualnie toczą się prace legislacyjne nad kilkoma projektami ustaw, których przyjęcie będzie miało wpływ na regulacje prawne dotyczące planowania energetycznego.

Ustawa o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy 946^[2]) wpłynęła do Sejmu w październiku 2012 r. Sejm uchwalił ją 21 czerwca 2013 r. i obecnie trwają nad nią prace w Senacie. Zmiany, które nastąpią po ostatecznym przyjęciu ustawy, wprowadzają nową treść art. 16 ustawy -Prawo energetyczne. Modyfikacje będą następujące:

-   operator systemu przesyłowego będzie zobowiązany sporządzać plan rozwoju co roku na okres 10 lat,

-   Prezes URE będzie zobowiązany konsultować z obecnymi i potencjalnymi użytkownikami systemu lub ich organizacjami plany rozwoju przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem energii elektrycznej i paliw gazowych.

Niezmienione pozostaną za to wymagania dotyczące treści planów rozwoju przedsiębiorstw energetycznych.

Drugim projektem nowelizacji Prawa energetycznego mającym wpływ na regulacje związane z planowaniem energetycznym jest pakiet trzech ustaw – Prawo energetyczne, Prawo gazowe oraz Ustawa o odnawialnych źródłach energii. Planowane wprowadzenie do porządku prawnego ostatniej z wymienionych ustaw ma na celu ustanowienie klarownego systemu promującego wykorzystanie energii z OZE i będzie miało wpływ na planowanie energetyczne jedynie w zakresie, w jakim definiuje spotykane w treści przepisów innych aktów prawnych bezpośrednio odnoszących się do planowania pojęcia „odnawialnego źródła energii” i „paliwa gazowego” zdefiniowane aktualnie w ustawie – Prawo energetyczne. Z kolei uchwalenie ustawy – Prawo gazowe ma służyć wyodrębnieniu z Prawa energetycznego regulacji dotyczących sektora gazowego. Na planowanie energetyczne będzie mieć wpływ w zakresie, w jakim reguluje obowiązek sporządzania przez operatora systemu przesyłowego oraz innych operatorów odpowiednio „planu rozwoju sieci przesyłowej” i „pięcioletniego planu rozwoju”, jak i obowiązek konsultowania prac nad tymi planami z odpowiednimi organami samorządowymi, na obszarze działania których wykonują działalność gospodarczą.

Istotne zmiany przynosi natomiast projekt nowej ustawy – Prawo energetyczne. Jako trzecia część tzw. trójpaku energetycznego będzie miała, o ile zostanie uchwalona w takim kształcie, największy wpływ na planowanie energetyczne. Regulacje dotyczące planowania zostały zamieszczone w rozdziale II działu VII zatytułowanym „Działalność planistyczna w energetyce” (art. 156-168).

Przede wszystkim z zakresu przedmiotowego planowania zostanie wyłączone planowanie zaopatrzenia w paliwa gazowe – gminy otrzymają zadanie zaplanowania zaopatrzenia jedynie w ciepło i energię elektryczną. Ponadto nie będzie się już opracowywać projektu założeń, a jedynie plan zaopatrzenia – we współpracy z przedsiębiorstwami energetycznymi. Ma to na celu uniknięcie sytuacji możliwej w świetle aktualnie obowiązujących przepisów, kiedy to po opracowaniu projektu założeń i uchwaleniu go jako założeń do planu zaopatrzenia nie jest możliwa ich realizacja przez plany rozwoju przedsiębiorstw i trzeba wtedy opracować projekt planu zaopatrzenia. Ryzyko wystąpienia takiej sytuacji ma zlikwidować współpraca gmin z przedsiębiorstwami energetycznymi w zespole specjalnie powołanym przez organ wykonawczy gminy już na wczesnym etapie prac. Tak więc projekt planu zaopatrzenia ma sporządzać zespół powołany przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta, złożony z przedstawicieli gminy, przedsiębiorstw energetycznych i innych wskazanych przez gminę osób. Projekt trafi do publicznego wglądu, zainteresowani zaopatrzeniem w energię elektryczną i ciepło będą mogli zgłaszać do niego uwagi. Opracowany i uzgodniony z użytkownikami systemu plan zaopatrzenia uchwali rada gminy.

Inna potencjalna zmiana to minimalnie poszerzenie katalogu elementów, które powinien zawierać plan zaopatrzenia. W porównaniu z zapisami aktualnie obowiązującej ustawy do dołączą dwa ostatnie elementy poniższej listy:

-   ocena stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło;

-   określenie przedsięwzięć racjonalizujących używanie energii elektrycznej i ciepła;

-   opis możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek paliw i energii oraz lokalnych ich zasobów, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych z odnawialnych źródeł energii, energii elektrycznej i ciepła użytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych;

-   opis możliwości stosowania środków poprawy efektywności energetycznej w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej;

-   określenie zakresu współpracy z innymi gminami;

-   propozycje w zakresie rozwoju i modernizacji poszczególnych sieci służących zaopatrzeniu w energię elektryczną i ciepło, z uwzględnieniem planu rozwoju sieci przesyłowych, planu rozwoju sieci dystrybucyjnej oraz planu rozwoju sieci ciepłowniczej wraz z uzasadnieniem ekonomicznym oraz kierunkami ich lokalizacji;

-   harmonogram realizacji zadań.

Na razie trudno określić, kiedy projekt nowej ustawy – Prawo energetyczne mógłby zostać uchwalony.